สเต็มเซลล์: บทบาท กลไกการเสื่อมสภาพ และวิธีชะลอความเสื่อม

ก่อนอื่นต้องขออธิบายก่อนนะครับว่า สเต็มเซลล์ (Stem Cell) หรือเซลล์ต้นกำเนิดคืออะไร สเต็มเซลล์คือเซลล์ที่มีอยู่แล้วในร่างกายของมนุษย์ทุกคน เปรียบเสมือน “ช่างซ่อม” ประจำร่างกาย ที่มีความสามารถพิเศษสามารถแปลงร่างเป็นเซลล์ต่างๆ ได้ ไม่ว่าจะเป็นเซลล์ผิวหนัง เซลล์กระดูก เซลล์กล้ามเนื้อ หรือแม้กระทั่งเซลล์ประสาท

บทบาทของสเต็มเซลล์

สเต็มเซลล์มีความสามารถเป็น “ช่างซ่อม” ช่วยซ่อมแซมเนื้อเยื่อที่สึกหรอเสียหาย ดังนั้นสเต็มเซลล์จึงมีความสำคัญในการช่วยฟื้นฟูและทำให้อวัยวะและระบบต่างๆ ในร่างกายทำงานได้อย่างต่อเนื่องเป็นปกติ นอกจากนี้ยังมีหน้าที่ในการช่วยชะลอความแก่ชราอีกด้วย

เมื่อเรามีอายุมากขึ้น สเต็มเซลล์จะเริ่มสูญเสียความสามารถในการแบ่งตัวและแปลงสภาพเป็นเซลล์ชนิดต่างๆ ทำให้ร่างกายของเราเกิดความเสื่อมและแก่ตัวลง

กลไกการเสื่อมสภาพของสเต็มเซลล์

มีด้วยกันหลักๆ สามกลไก คือ

1. การเสื่อมสภาพของโครงสร้างสารพันธุกรรมหรือ DNA และการสั้นลงของส่วนปลาย Chromosome ที่เรียกว่า Telomere อันเกิดจากการแบ่งตัวซ้ำ ๆ ของเซลล์
2. การเสื่อมสภาพของ Mitochondria ที่ทำหน้าที่เสมือนโรงไฟฟ้าของเซลล์ (Power house of cell)
3. การเปลี่ยนแปลงของ Microenvironment ซึ่งคือตัวสภาพแวดล้อมที่เปรียบเสมือนรังที่อยู่และพี่เลี้ยงของสเต็มเซลล์

ซึ่งทั้งสามกลไกนี้จะเกิดขึ้นมากหรือน้อย ช้าหรือเร็ว นอกจากกรรมพันธุ์และปัจจัยภายในแล้วยังขึ้นอยู่กับปัจจัยภายนอก คือ สภาพแวดล้อม และรูปแบบการใช้ชีวิต (Lifestyle) ของเราด้วย

6 สาเหตุที่ทำให้สเต็มเซลล์เสื่อมสภาพเร็ว

1. การมีระดับการอักเสบที่สูง และมีสารอนุมูลอิสระในร่างกายมาก
2. การสัมผัสสารพิษต่างๆ จากสภาพแวดล้อม เช่น โลหะหนัก พลาสติก ยาฆ่าแมลง และมลพิษ เช่น ฝุ่น PM 2.5
3. อาหารที่ไม่ดีต่อสุขภาพ เช่นอาหารแปรรูป อาหารที่มีไขมันหรือน้ำตาลสูง
4. การเปลี่ยนแปลงของระดับฮอร์โมนในร่างกาย
5. ความเครียด การพักผ่อนน้อย ขาดการออกกำลังกาย
6. การเปลี่ยนแปลงสมดุลของ Microbiome ซึ่งคือแบคทีเรียที่อาศัยอยู่ร่วมกับร่างกายของมนุษย์ เช่น แบคทีเรียในลำไส้

4 วิธีชะลอความเสื่อมและคงสมรรถภาพสเต็มเซลล์

จริงอยู่ว่าเราอาจจะไม่สามารถเปลี่ยนแปลงพันธุกรรมของเราได้ แต่เราสามารถเปลี่ยนแปลงสภาพแวดล้อมและรูปแบบการใช้ชีวิตของเราได้ ต่อไปนี้คือคำแนะนำ 4 ข้อที่จะชะลอความเสื่อมของสเต็มเซลล์ และทำให้สเต็มเซลล์ของเราคงความสามารถในการซ่อมแซมร่างกายและต่อต้านความชราต่อไปได้นานๆ

1. เลือกอาหารการกินให้ดี
   • พยายามหลีกเลี่ยงอาหารน้ำตาลสูง ไขมันสูง หรืออาหารแปรรูป อาหารเหล่านี้กระตุ้นให้ร่างกายเกิดการอักเสบ และเกิดความเสียหายต่อโครงสร้าง DNA
   • เลือกทานผักผลไม้ที่ปลูกแบบ organic และปลอดสารพิษ
   • ผักผลไม้บางชนิด เช่น บรอคโคลี, เคล, ดอกกะหล่ำ มีสารที่ช่วยส่งเสริมการทำงานของเอนไซม์ในตับ ทำให้ตับกำจัดสารพิษได้ดีขึ้น ซึ่งการที่ร่างกายมีความสามารถในการกำจัดสารพิษออกได้ดี มีส่วนช่วยในการรักษาสมรรถภาพและชะลอความเสื่อมของสเต็มเซลล์
2. หาวิธีเพิ่มสารต้านอนุมูลอิสระและสารต้านการอักเสบจากแหล่งต่างๆ
   • Omega 3 จาก ปลาแซลมอน, flax seed, walnut หรืออาหารเสริมจำพวก fish oil
   • Catechin จากชาเขียว
   • Anthocyanin จากผักผลไม้ตระกูลเบอร์รี่ เช่น บลูเบอร์รี่, สตอเบอรี่, ราสเบอร์รี่
3. ออกกำลังกายให้สม่ำเสมอ
   • การออกกำลังกายช่วยกระตุ้นการแบ่งตัวของสเต็มเซลล์และการซ่อมแซมกล้ามเนื้อ อีกทั้งยังช่วยลดการอักเสบเรื้อรังของระบบกล้ามเนื้อ
4. นอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ
   • การนอนน้อยกว่า 4 ชั่วโมง จะลดความสามารถในการเคลื่อนตัว (Migration) ของสเต็มเซลล์ลงถึงครึ่งหนึ่ง ควรนอนพักผ่อนให้เพียงพอ 7-8 ชั่วโมงต่อคืน

สรุป

ทั้งหมดนี้คือสาระความรู้เรื่องสเต็มเซลล์และวิธีชะลอความเสื่อมของ Stem Cell จากทาง Max Wellness Clinic หากท่านใดมีคำถามหรือข้อสงสัยอยากปรึกษาเรื่องเวชศาสตร์ชะลอวัยและสุขภาพทางเพศ สามารถติดต่อเข้ามาที่ Max Wellness Clinic ได้ครับ

นพ.ธนาคม สุขเจริญ

แพทย์ด้านสุขภาพเพศ และแพทย์เฉพาะทาง Preventive Medicine

ประจำ Max Wellness Clinic

แหล่งอ้างอิง

1. Why stem/progenitor cells lose their regenerative potential
2. Manifestations and mechanisms of stem cell aging
3. Factors Influencing Epigenetic Mechanisms: Is There A Role for Bariatric Surgery?
4. Exercise Promotes Tissue Regeneration: Mechanisms Involved and Therapeutic Scope
5. Catechins activate muscle stem cells by Myf5 induction and stimulate muscle regeneration