Botulinum Toxin ความหวังใหม่ในการรักษาภาวะหย่อนสมรรถภาพทางเพศ (ED)

ภาวะหย่อนสมรรถภาพทางเพศ หรือที่รู้จักกันในชื่อ “นกเขาไม่ขัน” (Erectile Dysfunction: ED) เป็นภาวะที่อวัยวะเพศชายไม่สามารถแข็งตัวหรือคงการแข็งตัวไว้ได้นานพอที่จะมีเพศสัมพันธ์ได้อย่างน่าพึงพอใจ ซึ่งปัญหานี้ส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิต ความมั่นใจ และความสัมพันธ์ของผู้ชายจำนวนมากทั่วโลก แม้ในปัจจุบันจะมียารับประทานอย่างกลุ่ม PDE5 inhibitors (เช่น Viagra, Cialis) ที่เป็นที่นิยมและได้ผลดีในผู้ป่วยส่วนใหญ่ แต่ก็ยังมีผู้ป่วยอีกจำนวนไม่น้อยที่ไม่ตอบสนองต่อยาหรือไม่สามารถใช้ยาเหล่านี้ได้เนื่องจากข้อห้ามทางการแพทย์ ด้วยเหตุนี้ วงการแพทย์จึงไม่เคยหยุดนิ่งในการแสวงหาวิธีการรักษาใหม่ ๆ ที่มีประสิทธิภาพและปลอดภัยยิ่งขึ้น และหนึ่งในนวัตกรรมที่กำลังเป็นที่จับตามองอย่างมากในปัจจุบันก็คือ การใช้ Botulinum toxin (โบทูลินัม ท็อกซิน) หรือที่คนทั่วไปคุ้นเคยในชื่อ “โบท็อกซ์” (Botox) มาใช้ในการรักษาภาวะหย่อนสมรรถภาพทางเพศ

บทความนี้จะพาทุกท่านไปทำความรู้จักกับการรักษาภาวะ ED ด้วย Botulinum toxin อย่างละเอียด ตั้งแต่กลไกการออกฤทธิ์ ข้อมูลงานวิจัยล่าสุด สถานะการรับรองจากองค์การอาหารและยา (FDA) ไปจนถึงความปลอดภัยและข้อควรระวังต่างๆ โดยนำเสนอในภาษาที่เข้าใจง่าย เพื่อให้ประชาชนทั่วไปสามารถเข้าถึงข้อมูลและทำความเข้าใจเกี่ยวกับทางเลือกใหม่ในการรักษานี้ได้อย่างถูกต้อง

ทำความรู้จักกับ Botulinum Toxin: จากการลดริ้วรอยสู่การรักษาทางการแพทย์

ก่อนจะไปถึงเรื่องการรักษา ED เรามาทำความรู้จักกับ Botulinum toxin กันก่อนสักนิด Botulinum toxin เป็นโปรตีนบริสุทธิ์ที่สกัดได้จากแบคทีเรีย Clostridium botulinum ซึ่งมีคุณสมบัติในการยับยั้งการทำงานของสารสื่อประสาทที่ชื่อว่า Acetylcholine (อะเซทิลโคลีน) ส่งผลให้กล้ามเนื้อบริเวณที่ได้รับการฉีดเกิดการคลายตัวชั่วคราว ด้วยคุณสมบัตินี้เอง Botulinum toxin จึงถูกนำมาใช้อย่างแพร่หลายในวงการความงามเพื่อลดเลือนริ้วรอยบนใบหน้า

อย่างไรก็ตาม ประโยชน์ของ Botulinum toxin ไม่ได้จำกัดอยู่แค่ในแวดวงความงามเท่านั้น ในทางการแพทย์มีการนำสารนี้มารักษาโรคต่างๆ มานานแล้ว เช่น โรคคอบิดเกร็ง (Cervical dystonia) อาการหนังตากกระตุก (Blepharospasm) ภาวะเหงื่อออกมากผิดปกติ (Hyperhidrosis) และอาการปวดศีรษะไมเกรนเรื้อรัง เป็นต้น ซึ่งการนำมาประยุกต์ใช้ในการรักษาภาวะหย่อนสมรรถภาพทางเพศ ถือเป็นการขยายขอบเขตการใช้งานที่น่าสนใจและมีศักยภาพสูง

 

เจาะลึกกลไก: Botulinum toxin เกี่ยวข้องกับการแข็งตัวของอวัยวะเพศอย่างไร?

เพื่อให้เข้าใจว่า Botulinum toxin ช่วยรักษาภาวะ ED ได้อย่างไร เราต้องเข้าใจกระบวนการแข็งตัวของอวัยวะเพศเสียก่อน ลองจินตนาการว่าอวัยวะเพศชายมีเนื้อเยื่อลักษณะคล้ายฟองน้ำที่เรียกว่า Corpora Cavernosa ซึ่งเปรียบเสมือนอ่างเก็บน้ำ การแข็งตัวจะเกิดขึ้นเมื่อเลือดไหลเข้ามาเติมในอ่างนี้จนเต็มและคั่งอยู่ภายใน

กระบวนการนี้ถูกควบคุมโดย กล้ามเนื้อเรียบ (Smooth Muscle) ที่อยู่บริเวณผนังหลอดเลือดแดงและในเนื้อเยื่อ Corpora Cavernosa เอง

• เมื่อกล้ามเนื้อเรียบหดตัว: ทำให้เลือดไหลเข้าได้น้อย อวัยวะเพศจึงอยู่ในภาวะอ่อนตัว
• เมื่อกล้ามเนื้อเรียบคลายตัว: ทำให้หลอดเลือดขยายตัว เลือดจึงไหลเข้า Corpora Cavernosa ได้อย่างเต็มที่และรวดเร็ว ส่งผลให้อวัยวะเพศแข็งตัว

Botulinum toxin เข้ามามีบทบาทสำคัญผ่าน 2 กลไกหลัก คือ:

1. การยับยั้งสัญญาณ “หดตัว”: ในภาวะปกติ ร่างกายจะมีการส่งสารสื่อประสาทที่ชื่อว่า อะเซทิลโคลีน (Acetylcholine) มาสั่งให้กล้ามเนื้อเรียบหดตัวอยู่เสมอ Botulinum toxin จะเข้าไปขัดขวางการปล่อยสารตัวนี้ เมื่อไม่มีสัญญาณสั่งให้หดตัว กล้ามเนื้อเรียบจึงเข้าสู่ภาวะคลายตัวโดยธรรมชาติ ทำให้ประตูน้ำเปิดออก เลือดจึงไหลเข้าสู่อวัยวะเพศได้ง่ายขึ้น
2. การส่งเสริมสัญญาณ “คลายตัว”: ร่างกายมีสารสำคัญอีกตัวหนึ่งคือ ไนตริกออกไซด์ (Nitric Oxide หรือ NO) ซึ่งทำหน้าที่เป็นสัญญาณสั่งให้กล้ามเนื้อเรียบ “คลายตัว” โดยตรง (ซึ่งเป็นกลไกเดียวกับที่ยารักษา ED ชนิดรับประทานออกฤทธิ์) มีหลักฐานจากงานวิจัยชี้ว่า Botulinum toxin ไม่เพียงแต่ไปยับยั้งสัญญาณหดตัว แต่ยังอาจช่วยกระตุ้นให้เซลล์บุผนังหลอดเลือดและปลายประสาทปล่อยสาร NO ออกมามากขึ้นอีกด้วย เท่ากับเป็นการช่วยส่งเสริมสัญญาณให้ประตูน้ำเปิดกว้างและคงการเปิดไว้อย่างมีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น

โดยสรุป Botulinum toxin ทำหน้าที่คล้ายกับการ “ปลดล็อก” ระบบกล้ามเนื้อในอวัยวะเพศ ทำให้กล้ามเนื้อที่เคยตึงตัวอยู่ตลอดเวลาสามารถคลายตัวได้อย่างเต็มที่ ส่งผลให้การไหลเวียนโลหิตดีขึ้นและการแข็งตัวเกิดขึ้นได้ง่ายและสมบูรณ์กว่าเดิม

 

โปรโตคอลการรักษาที่ใช้ในงานวิจัยเป็นอย่างไร?

เนื่องจากการรักษานี้ยังอยู่ในขั้นทดลอง จึงยังไม่มีโปรโตคอลที่เป็นมาตรฐานสากลที่ชัดเจน แต่จากข้อมูลในงานวิจัยทางคลินิกระยะเริ่มต้นหลายฉบับ มีแนวทางการรักษาที่คล้ายคลึงกันดังนี้:

• วิธีการ: แพทย์จะใช้เข็มขนาดเล็กมาก ฉีด Botulinum toxin เข้าไปโดยตรงในตำแหน่งจำเพาะของเนื้อเยื่อ Corpora Cavernosa ซึ่งเป็นแกนหลักสองข้างของอวัยวะเพศ
• การระงับความรู้สึก: ก่อนการฉีดจะมีการใช้ยาชาเฉพาะที่ (อาจเป็นในรูปแบบครีมทาหรือการฉีด) เพื่อให้ผู้ป่วยรู้สึกเจ็บน้อยที่สุดระหว่างทำหัตถการ
• ปริมาณยา: ปริมาณยาที่ใช้จะถูกวัดเป็นหน่วยสากลที่เรียกว่า ยูนิต (Units) ซึ่งในงานวิจัยแต่ละชิ้นมีการใช้ปริมาณยาที่แตกต่างกันไป ตั้งแต่ 50 ถึง 100 ยูนิต โดยแพทย์จะทำการประเมินและเลือกใช้ปริมาณที่เหมาะสมกับผู้ป่วยแต่ละราย ปัจจุบันยังคงต้องมีการศึกษาเพิ่มเติมเพื่อหาขนาดยาที่ให้ผลลัพธ์ดีที่สุดและมีความปลอดภัยสูงสุด
• ความถี่ในการรักษา: ผลจากการฉีดหนึ่งครั้งไม่ได้คงอยู่ถาวร โดยทั่วไปฤทธิ์ของยาจะคงอยู่ประมาณ 3-6 เดือน หรืออาจนานกว่านั้นในบางราย เมื่อยาหมดฤทธิ์ก็จำเป็นต้องกลับมาฉีดซ้ำเพื่อคงผลการรักษาไว้

สิ่งสำคัญคือ หัตถการนี้ต้องทำโดยแพทย์ผู้เชี่ยวชาญที่มีความรู้ความเข้าใจในกายวิภาคของอวัยวะเพศเป็นอย่างดีเท่านั้น เพื่อความปลอดภัยและประสิทธิภาพสูงสุด

 

สถานะปัจจุบัน: ข้อมูลจากงานวิจัยและสถานะการรับรองจาก FDA

แม้แนวคิดการใช้ Botulinum toxin รักษา ED จะมีความน่าสนใจและมีเหตุผลทางวิทยาศาสตร์รองรับ แต่สิ่งสำคัญที่สุดคือหลักฐานเชิงประจักษ์จากงานวิจัยในมนุษย์ ปัจจุบัน การใช้ Botulinum toxin เพื่อรักษาภาวะหย่อนสมรรถภาพทางเพศยังถือเป็นการรักษาในระยะทดลอง (Investigational treatment) และ ยังไม่ได้รับการอนุมัติจากองค์การอาหารและยาแห่งสหรัฐอเมริกา (U.S. Food and Drug Administration: FDA) สำหรับข้อบ่งใช้นี้โดยเฉพาะ

อย่างไรก็ตาม ได้มีการศึกษาทางคลินิกในระยะเริ่มต้น (Phase I และ Phase II) หลายฉบับที่ให้ผลลัพธ์ที่น่าพอใจและเป็นความหวัง โดยงานวิจัยเหล่านี้มักเป็นการศึกษาในกลุ่มผู้ป่วยจำนวนไม่มาก และมีวัตถุประสงค์เพื่อประเมินความปลอดภัยและประสิทธิภาพเบื้องต้นของการรักษา

ตัวอย่างงานวิจัยที่สำคัญ:

• งานวิจัยในปี 2017: เป็นหนึ่งในงานวิจัยแรกๆ ที่ศึกษาการฉีด Botulinum toxin เข้าไปใน Corpora cavernosa ของผู้ป่วย ED ที่ไม่ตอบสนองต่อยารับประทาน ผลการศึกษาพบว่าผู้ป่วยส่วนใหญ่มีคะแนนดัชนีชี้วัดสมรรถภาพทางเพศ (International Index of Erectile Function: IIEF) ดีขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ และผลการรักษาสามารถคงอยู่ได้นานหลายเดือน
• งานวิจัยที่ตามมา: มีการศึกษาเพิ่มเติมอีกหลายฉบับที่ให้ผลในทิศทางเดียวกัน โดยพบว่าการฉีด Botulinum toxin สามารถช่วยให้ผู้ป่วยกลับมาตอบสนองต่อยากลุ่ม PDE5 inhibitors ได้ดีขึ้น หรือในบางรายสามารถมีเพศสัมพันธ์ได้สำเร็จโดยไม่ต้องใช้ยาช่วยเลย

สิ่งสำคัญที่ต้องเน้นย้ำคือ งานวิจัยส่วนใหญ่ที่เผยแพร่ในปัจจุบันยังเป็นการศึกษาขนาดเล็ก และยังจำเป็นต้องมีการศึกษาทางคลินิกระยะที่ 3 (Phase III) ซึ่งเป็นการศึกษาในกลุ่มตัวอย่างขนาดใหญ่และมีการออกแบบการวิจัยที่รัดกุมมากขึ้น เพื่อยืนยันประสิทธิภาพและความปลอดภัยในระยะยาว ก่อนที่จะสามารถยื่นขอการรับรองจาก FDA และนำมาใช้เป็นการรักษามาตรฐานได้

ดังนั้น ณ ปัจจุบัน (ข้อมูลถึงกลางปี 2025) หากมีสถานพยาบาลหรือคลินิกใดโฆษณาว่าการรักษา ED ด้วย Botulinum toxin เป็นการรักษาที่ผ่านการรับรองจาก FDA แล้ว ถือว่าเป็นข้อมูลที่ไม่ถูกต้อง ผู้ที่สนใจควรตระหนักว่านี่คือการรักษานอกข้อบ่งชี้ (Off-label use) ซึ่งควรทำโดยแพทย์ผู้เชี่ยวชาญที่มีประสบการณ์และอยู่ภายใต้การดูแลอย่างใกล้ชิดเท่านั้น

 

ขั้นตอนการรักษา ความปลอดภัย และผลข้างเคียงที่อาจเกิดขึ้น

โดยทั่วไปแล้ว ขั้นตอนการรักษา ED ด้วย Botulinum toxin จะเป็นการฉีดยาเข้าไปในตำแหน่งเฉพาะขององคชาต คือบริเวณ Corpora cavernosa ซึ่งเป็นเนื้อเยื่อหลักที่เกี่ยวข้องกับการแข็งตัว แพทย์จะใช้ยาชาเฉพาะที่เพื่อลดความรู้สึกเจ็บปวดระหว่างการฉีด ปริมาณยาและจำนวนครั้งของการฉีดจะขึ้นอยู่กับดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษาและผลการตอบสนองของผู้ป่วยแต่ละราย

ในด้านความปลอดภัย จากข้อมูลงานวิจัยที่มีอยู่พบว่า การรักษาด้วยวิธีนี้มีความปลอดภัยค่อนข้างสูง และผลข้างเคียงที่พบส่วนใหญ่มักไม่รุนแรงและหายได้เอง ได้แก่:

• อาการปวด บวม หรือรอยช้ำบริเวณที่ฉีด
• อาจมีเลือดออกเล็กน้อย
• การเกิดพังผืดที่องคชาต (Peyronie’s disease) ซึ่งพบได้น้อยมาก

ยังไม่มีรายงานผลข้างเคียงที่รุนแรงในระดับทั่วร่างกาย (Systemic side effects) เช่น กล้ามเนื้ออ่อนแรงทั่วร่างกาย หรือปัญหาการกลืน ซึ่งเป็นผลข้างเคียงที่อาจพบได้เมื่อได้รับ Botulinum toxin ในปริมาณที่สูงมากเพื่อรักษาโรคอื่น ๆ ทั้งนี้เนื่องจากปริมาณยาที่ใช้ในการรักษา ED นั้นค่อนข้างน้อยและออกฤทธิ์เฉพาะที่

อย่างไรก็ตาม ผู้ที่มีประวัติแพ้ Botulinum toxin หรือมีโรคเกี่ยวกับระบบประสาทและกล้ามเนื้อบางชนิด อาจไม่เหมาะกับการรักษานี้ จึงจำเป็นต้องแจ้งประวัติสุขภาพและยาที่ใช้อยู่ให้แพทย์ทราบอย่างละเอียดก่อนตัดสินใจรับการรักษา

 

ข้อดี ข้อจำกัด และอนาคตของการรักษา ED ด้วย Botulinum Toxin

ข้อดีที่อาจเป็นไปได้:

• เป็นทางเลือกสำหรับผู้ที่ไม่ตอบสนองต่อยา: อาจเป็นความหวังสำหรับผู้ป่วยกลุ่มใหญ่ที่ไม่ได้รับผลดีจากยารับประทาน
• ผลการรักษาอยู่ได้นาน: การฉีดหนึ่งครั้งอาจให้ผลนาน 3-6 เดือน หรือนานกว่านั้น ทำให้ไม่ต้องรับประทานยาทุกครั้งที่จะมีเพศสัมพันธ์
• ผลข้างเคียงน้อยและเป็นเพียงชั่วคราว: เมื่อเทียบกับการรักษาอื่นๆ เช่น การผ่าตัดใส่แกนองคชาตเทียม การฉีด Botulinum toxin มีความเสี่ยงและผลข้างเคียงน้อยกว่า

ข้อจำกัดและสิ่งที่ต้องพิจารณา:

• ยังเป็นการรักษานอกข้อบ่งชี้ (Off-label): ยังไม่ได้รับการรับรองจาก FDA และยังต้องมีการวิจัยเพิ่มเติม
• ค่าใช้จ่ายสูง: เนื่องจากการรักษายังไม่แพร่หลายและตัวยามีราคาสูง ค่าใช้จ่ายจึงอาจสูงกว่าการรักษาแบบมาตรฐาน
• ต้องทำโดยแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ: เป็นหัตถการที่ต้องอาศัยความชำนาญและความรู้ความเข้าใจในกายวิภาคขององคชาตเป็นอย่างดี
• ผลการรักษาไม่ถาวร: จำเป็นต้องกลับมาฉีดซ้ำเมื่อยาหมดฤทธิ์

สำหรับอนาคตของ Botulinum toxin ในการรักษา ED นั้นดูสดใสและมีแนวโน้มที่ดี ขณะนี้มีงานวิจัยอีกหลายชิ้นที่กำลังดำเนินการอยู่เพื่อรวบรวมข้อมูลเพิ่มเติม หากผลการศึกษาขนาดใหญ่ในอนาคตสามารถยืนยันประสิทธิภาพและความปลอดภัยได้อย่างชัดเจน ก็มีความเป็นไปได้สูงที่การรักษานี้จะได้รับการอนุมัติจาก FDA และกลายเป็นหนึ่งในทางเลือกมาตรฐานสำหรับการรักษาภาวะหย่อนสมรรถภาพทางเพศในอนาคตอันใกล้นี้

 

สรุปและข้อแนะนำ

การใช้ Botulinum toxin ในการรักษาภาวะหย่อนสมรรถภาพทางเพศ (ED) เป็นนวัตกรรมทางการแพทย์ที่น่าตื่นเต้นและมีศักยภาพสูง โดยเฉพาะสำหรับผู้ป่วยที่ไม่ตอบสนองต่อการรักษาด้วยยาในปัจจุบัน ด้วยกลไกการออกฤทธิ์ที่ช่วยให้กล้ามเนื้อเรียบในองคชาตคลายตัวและเพิ่มการไหลเวียนของเลือด ทำให้การรักษานี้เป็นความหวังใหม่ที่อาจช่วยให้ผู้ชายจำนวนมากกลับมามีชีวิตเพศสัมพันธ์ที่น่าพึงพอใจได้อีกครั้ง

อย่างไรก็ตาม สิ่งสำคัญที่ต้องย้ำคือ ณ ปัจจุบันการรักษานี้ยังอยู่ในขั้นตอนการวิจัยและยังไม่ได้รับการอนุมัติจาก FDA สำหรับข้อบ่งชี้ในการรักษา ED การตัดสินใจเข้ารับการรักษาจึงควรทำด้วยความรอบคอบ ควรปรึกษาแพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านระบบทางเดินปัสสาวะหรือสุขภาพเพศชาย เพื่อรับข้อมูลที่ถูกต้องและครบถ้วน ทั้งในเรื่องของประโยชน์ ความเสี่ยง ค่าใช้จ่าย และทางเลือกการรักษาอื่น ๆ ที่เหมาะสมกับแต่ละบุคคล

นพ.อรรถวุฒิ ลิมป์แสงรัตน์

แพทย์ด้านสุขภาพเพศ และแพทย์เฉพาะทาง Preventive Medicine

ประจำ Max Wellness Clinic

 

แหล่งอ้างอิงและข้อมูลเพิ่มเติม:

• https://health.clevelandclinic.org/botox-for-ed
• https://www.urologyofva.net/treatment-options/botox-for-erectile-dysfunction
• https://www.issm.info/news/sex-health-headlines/is-botox-a-promising-new-treatment-for-erectile-dysfunction
• https://www.bostonmedicalgroup.com/botox-for-erectile-dysfunction-ed/